پدر نساجی ایران
حسن تفضلی از مدیران و کارآفرینان نامدار صنعت ریسندگی ایران است. نخستین کارخانه ریسندگی را در آذر 1313 در کاشان بنیاد گذاشت و در سال های بعد کارخانه های شماره 2 و شماره 3 را در آن شهر راه اندازی کرد. حسن تفضلی از نخستین مدیران سنتی ایران است که به اقتضای زمان به مدرنیسم و الزامات ناشی از آن در صنعت و اقتصاد پایبند شد. به او "پدر نساجی ایران" لقب داده اند.
به یاد پدر صنعت نساجی ایران
در روزهشتم آبان ماه 1366، سالی که بزرگ مرد صنعت نساجی ایران و شهر تاریخی کاشان چشم از جهان فرو بست و با رفتنش شاید آینده صنعت نساجی ایران را در پرده ای از ابهام فرو برد . آری سخن از کسی نیست جز حاج حسن تفضلی(روحش شاد) معروف به ارباب تفضلی که در سرزمین کاشان شخصیتی بزرگ و فراموش نشدنی برای تک تک مردم این شهر دارد . ارباب نه به معنی ادبی لغت ، چرا که براستی در وصف این بزرگمرد نساج حرفی برای گفتن نخواهد داشت . و نه تنها فراموش شدنی نیست بلکه برای همیشه بر تاریخ این سرزمین و در ذهن مردمان این خطه جاودانه خواهد ماند.
ارباب حسن تفضلی که به او لقب "پدر نساجی ایران" را دادند به عنوان موسس نخستین کارخانه ریسندگی در کاشان، شهری که سابقه آن به 7500 سال می رسد. وی نخستین کارخانه ریسندگی را در سال 1313 هجری شمسی در کاشان تاسیس کرد و از مدیران و کارآفرینان بزرگ صنعت ریسندگی بود.
حسن تفضلی که بود؟
حسن تفضلی، فرزند عبدالرحیم، سال 1274 در کاشان به دنیا آمد. وی در تجارت کالاهای مختلف در کاشان فعالیت داشت در سن 39 سالگی با سرمایه اولیه 200 تومان و با مشارکت افراد دیگر اولین فعالیت مدرن نساجی را در کاشان تاسیس نمود .ابتدا با کارگاه کوچکی برای تهیه نخ‌های صنعت فرش‌بافی با 100 نفر، شروع به کار کرد. در مدت زمان اندکی به منظور توسعه کارخانه، نوسازی ماشین‌آلات ریسندگی و بافندگی و چیت‌سازی به سرمایه شرکت، اضافه شد. در سال‌های 1334 و 1338 با افزایش سرمایه، کارخانه دیگری با 14 هزار دوک نخ‌ریسی و 508 ماشین بافندگی، رنگرزی، چاپ و تکمیل، تاسیس شد، که روزانه 70 هزار متر پارچه پشمی، ابریشمی، پوپلین، ساتن و کرپ‌دوشین تولید می‌کرد.سالها بعد تعداد دوک‌های نخ‌ریسی به 36500 عدد، ماشین‌های بافندگی به 1040 عدد و تعداد کارکنان به 2800 نفر افزایش یافت. روزانه حدود صد هزار متر پارچه در انواع مختلف تولید می‌شد. قسمت ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، چاپ و تکمیل انواع منسوجات‌ی مانند پنبه طبیعی، الیاف مصنوعی، پارچه‌های زنانه و مردانه تولید می‌کرد. در سال 1350 شرکت از واحد جدید خود بهره‌برداری کرد و با 20 هزار دوک ریسندگی و دستگاه‌های بافندگی، محصولات کرب، ژورژ، فاستونی، پلیاستر، پوپلین و پارچه‌های مبلی تولید کرد
کارکنان شرکت در سال 1352 به 3200 نفر رسید؛ سال 50، بیش از 15 میلیون ریال، سود ویژه بین کارگران توزیع شد. سرمایه شرکت سال 1356 به یک میلیارد و 755 میلیون ریال افزایش یافت. طی 40 سال، زیربنای کارخانه به 58 هزار مترمربع رسید. محصولات آن انواع منسوجات نخی، ابریشمی، الیاف پشمی، مصنوعی، متقال و تولید سالانه شرکت، 35 میلیون متر، از انواع پارچه بود. در اسفند 1355 ریسندگی و بافندگی کاشان در بورس پذیرفته شد، بهای اسمی هر سهم 5000 ریال و آخرین قیمت هر سهم در پایان 1357، به مقدار 10300 ریال بود. این شرکت در سال 1357 با بیش از 8500 سهامدار، حدود 4500 پرسنل، چهار متخصص خارجی و 11 مهندس فعالیت می کرد.
دومین سرمایه‌گذاری صنعتی تفضلی در سال 1334، در کارخانه مخمل کاشان صورت گرفت که 25 درصد سهم متعلق به تفضلی و 75 درصد سهم از آن خاندان لاجوردی بود. کارخانه مخمل کاشان حدود 120 هزار مترمربع زمین و 6500 مترمربع زیربنا داشت و به تولید انواع نخ، پارچه‌های چادری، حریر، انواع مخمل پتویی، مبلی، کبریتی، پلاش، شیفون و نخی، سجاده و... می‌پرداخت و طی 25 سال به‌تدریج توسعه یافت. در اواسط دهه 40، سرپرستی مخمل با تفضلی، لاجوردیان و محمود رضایی (فارغ‌التحصیل مدیریت صنعتی از آمریکا) بود. این کارخانه در سال1345 حدود 2000 پرسنل داشت .
در بهمن 1353 شرکت مخمل و ابریشم کاشان در بورس پذیرفته شد که ارزش هر سهم آن 1000 ریال بود. شرکت مخمل در سال 1357 بیش از 2040 سهامدار داشت و سرمایه آن پس از چند مرحله به یک میلیارد و 567 میلیون ریال، افزایش یافت. مدیران و سهامداران کارخانه، تفضلی، لاجوردیان و خانواده لاجوردی بودند. تفضلی مدیری مجرب و آشنا به بازار بافندگی ایران بود که در صنعت نساجی سابقه‌ای 20ساله داشت. او در زمان تاسیس مخمل، صنعتگری شناخته‌شده (در حوزه نساجی) بود. محصولات کارخانه مورد پسند بازار بود و هرقدر تولید می‌شد به فروش می‌رسید، به‌طوری که فروش شرکت از 49 تومان در سال 1349 به 500 میلیون تومان در سال 1357 رسید. برای افزایش تولید به کارگران پیشنهاد شد بر پایه کارمزد (به‌جای روزمزد) کار کنند. مزد کارگران، شش تومان، در ازای 12 متر تولید مخمل بود. هر کس، بیشتر از 12 متر می‌بافت، مزد آن را دریافت می‌کرد. تولید آنان به‌موازات بالا رفتن سطح بهره‌وری به روزی 28 متر و دستمزد آنان به 10 تا 14 تومان رسید.
نگاهی اجمالی به تحول سرمایه‌گذاری، مقدار تولید، تعداد پرسنل، و افزایش واحدها نشانگر این است که تفضلی طی بیش از چهار دهه، به‌طور دائم به نوسازی و توسعه واحد اقتصادی خود می‌اندیشید.
تفضلی در نهادهای کارفرمایی، اتاق بازرگانی کاشان و ایران مشارکت داشت. وی به دلیل سابقه طولانی در صنعت نساجی، فردی معتبر و شناخته‌شده در این زمینه بود؛ از این‌رو در 30 آبان 1334 در انتخابات اتاق بازرگانی کاشان حسن تفضلی، حسین اطمینان، حسین شریفیان و حاج سیدمحمد سیدی به نمایندگی انتخاب شدند و محمود کیهان را به عنوان رئیس اتاق بازرگانی کاشان انتخاب کردند.
سال 1339 تشکیل سندیکای صاحبان نساجی صورت گرفت. در آغاز، ریاست آن را حسن کورس و خزانه‌داری آن را القانیان بر عهده داشت. تا سال 1357 حسن تفضلی، عبدالله مقدم، محمدعلی غضنفر، محسن اخوان و... از اعضای هیات مدیره سندیکا بودند.
زمانی که مخمل شیفون از فرانسه، وارد ایران شد، تفضلی و لاجوردیان به فکر تهیه این پارچه در خود ایران افتادند. مدیر کارخانه گوسکن سازنده ماشین مخمل به آنان گفت فقط چند کارخانه در اروپا قادر به تولید این محصول با‌کیفیت هستند و آنان را به علت مشکل و ظریف بودن تولید مخمل، از این کار بازداشت. تفضلی گفت، این صنعت، مال کاشان است و 400 سال پیش، از کاشان به چین و سایر نقاط رفته است؛ چگونه ما نمی‌توانیم این محصول را تولید کنیم؟ با اصرار تفضلی، قرارداد خرید 50 دستگاه به امضا رسید. آنان دو مهندس تولیدکننده مخمل را با دو برابر حقوق دریافتی در آلمان و پرداخت هزینه مسکن به کاشان آوردند تا به تولید مخمل بپردازند.
تفضلی و لاجوردیان در سال 1343 به فکر تولید چادر مشکی، پارچه پلیاستر زنانه و مردانه و آستری ابریشمی افتادند. آنان به ژاپن رفتند تا کارخانه حریربافی را خریداری کنند. در آغاز 200 دستگاه از ژاپن و پس از آن 100 دستگاه از سوئیس خریدند. تا انواع چادر، آستر و لباس پلیاستر را تولید کنند. به همین منظور، چند مهندس ژاپنی را به مدت سه سال در کارخانه مخمل استخدام کردند.
پیش از تاسیس کارخانه‌های نساجی، مردم کاشان در جست‌وجوی کار به اصفهان می‌رفتند. رویای فعالان صنعتی - مثل تفضلی و لاجوردی - آن بود که با تاسیس کارخانه، اهل کاشان برای کار به شهرهای دیگر نروند. با توسعه کارخانه‌های نساجی این رویا پس از سه دهه تحقق یافت. تنها در کارخانه مخمل و راوند و ریسندگی و بافندگی حدود هشت هزار نفر شاغل شدند. پس از آن، حتی برای کارهای ساختمانی و نیروی کار، کارگر از سایر استان‌ها به کاشان مهاجرت می‌کردند. آنان به دلیل کمبود کارگر در کاشان، مشکل کمبود کارگر، به حدی بود که برای کارخانه راوند کاشان، ریسندگی اراک و پوشینه‌بافت قزوین، هزار کارگر ماهر از کره جنوبی آوردند. دو کارخانه را به علت کمبود کارگر در کاشان به اراک و شهر صنعتی قزوین منتقل کردند؛
اقدامات خیرخواهانه ارباب تفضلی بزرگ:
تفضلی در کارهای نیکوکارانه مشارکت داشت - کمک به ساخت باشگاه ورزشی کارگران، ساخت مرکز رادیولوژی و بخش سی‌سی‌یو در بیمارستان کاشان، مرمت مزار محتشم کاشانی و چاپ اشعار وی، کمک به مساجد و هیات‌‌های مذهبی نشانگر توجه او به مسائل خیریه بود. کمک مالی برای تاسیس دانشکده علوم پزشکی کاشان بخشی از فعالیت‌های اجتماعی او پس از انقلاب بود. همچنین دخترش زیبا تفضلی در احداث ساختمان دانشکده نساجی و هنر دانشگاه کاشان، نقش بسزایی داشت.
امروزه افسوس و هزاران افسون باید خورد که جای همچین بزرگ مردانی چقدر خالیست !!!
